Έναυσμα
για την συγγραφή του εν λόγω βιβλίου αποτέλεσε η καταγωγή της
συγγραφέως από την Ανατολική Θράκη, ενώ παράλληλα αφορμές πολλές έλαβε
από την εγκατάσταση των δικών της ανθρώπων, ως πρόσφυγες, στο χωριό
Άδενδρο του νομού Θεσσαλονίκης. Τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματά
τους, τα ήθη, έθιμα και οι παραδόσεις των Ανατολικοθρακιωτών επέδρασαν
βαθιά στην ψυχοσύνθεση και στην απόφασή της να συγγράψει το εν λόγω
πόνημα, καρπός ενδελεχούς αναζήτησης.
Ο
βίαιος ξεριζωμός χιλιάδων Ρωμιών από την ελληνικότατη Θράκη, όπως
επίσης και από τον Πόντο, την Ιωνία, την Καππαδοκία και ολόκληρη την
υπόλοιπη Μικρά Ασία επιτεύχθηκε βάση ενός καλά μελετημένου,
σχεδιασμένου και άριστα υλοποιημένου σχέδιου από την μεριά των
Νεότουρκων. Το κίνημα νέων αξιωματικών στα 1908 όπως του Εμβέρ πασά,
Τααλάτ μπέη, Τσεμάλ πασά και Μουσταφά πασά κ.ά. εναντίον της
απολυταρχίας του Οθωμανού Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και της επαναφοράς του
καταργημένου συντάγματος υπήρξε η βιτρίνα της όλης κίνησης: «Ένωσις και
πρόοδος». Όταν αποκαλύφθηκαν οι πραγματικοί σκοποί του κινήματος με
κεντρικό σύνθημα: «Η Τουρκία στους Τούρκους», οι ραγιάδες κυριολεκτικά
μούδιασαν. Ανασφάλεια και αβεβαιότητα επικράτησε παντού. Το Οικουμενικό
Πατριαρχείο σωστά διαισθάνθηκε τις δραματικές εξελίξεις για την
Ρωμιοσύνη και προσπάθησε να διαφωτίσει και να παρηγορήσει τους
αναστατωμένους και, εν πολλοίς, παραπλανημένους χριστιανούς.
Οι
Τούρκοι έθεσαν σε εφαρμογή τα ύπουλα σχέδιά
τους: εκτοπίσεις,εξισλαμισμοί, γενοκτονία, εθνοκάθαρση. Εκατοντάδες
ήταν οι άμαχοι που πιέστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους στην
Ανατολική Θράκη και να εκτοπιστούν στην περιοχή Μπαλικεσίρ της ΒΔ
Μικράς Ασίας καθώς και στο εσωτερικό της αχανούς χώρας. Στην εξορία
πιεζόμενοι από τους Μουσουλμάνους, κατατρεγμένοι, ρακένδυτοι, ενδεείς
και απομονωμένοι αναγκάζονταν να εξισλαμιστούν, άλλοι να αφήσουν την
τελευταία τους πνοή εκεί και άλλοι να εξαφανιστούν από προσώπου γης.
Πολλοί ήταν οι άνδρες που δεινοπάθησαν στα λεγόμενα ΑμελέΤαμπουρού
(Τάγματα Εργασίας), σε Μικρασία και Ανατολική Θράκη, όπου εξοντώθηκαν
σχεδόν όλοι και όσοι κατάφεραν να επιζήσουν βρήκαν, αργότερα, τα χωριά
και τις συνοικίες τους κατεστραμμένες και λεηλατημένες. Η πολύωρη και
κοπιαστική εργασία των Ελλήνων αιχμαλώτων στα καταναγκαστικά έργα στην
Ανατολική Θράκη κ.ά, είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του ναού της
Αθηνάς στην Ραιδεστό προκειμένου να χτιστεί τζαμί, την ισοπέδωση
κατοικιών, εκκλησιών και άλλων κτισμάτων για την δημιουργία συνδετήριων
οδών προς την Κωνσταντινούπολη και άλλες κατασκευές. Άτακτα
στίφη Τούρκων πολιτών και στρατιωτικών καθοδηγούμενα από αξιωματικούς
περιέτρεχαν την ύπαιθρο και τρομοκρατούσαν, εκβίαζαν και δολοφονούσαν
τους τρομαγμένους ραγιάδες. Όχι λίγες φορές περικύκλωναν τα βράδια χωριά
και κωμοπόλεις και εκτόξευαν απειλές για την ζωή, την τιμή και την
περιουσία των έγκλειστων Ελλήνων και επίσης δεν δίσταζαν πολλές φορές να
πραγματοποιήσουν τις απειλές τους. Κακοποιήθηκαν γυναίκες, βασανίστηκαν
γέροντες και εξοντώθηκαν πρόκριτοι, ιερείς και δάσκαλοι. Οι χωρικοί,
αλλά και οι αστοί αναγκάζονταν να πουλούν σε εξευτελιστικές τιμές τις
κινητές και ακίνητες περιουσίες τους, κόποι μιας ολόκληρης ζωής, στους
καραδοκούντες γείτονες Τούρκους, που κατέφθαναν με κάρα για να φορτώσουν
τα υπάρχοντα των απειλούμενων Ρωμιών.
Η
κατάσταση έγινε αφόρητη. Οι συνεχείς αναφορές των μητροπολιτών,
γραπτές και προφορικές, προς την τουρκική διοίκηση, αλλά και στις
μεγάλες δυνάμεις, δεν είχαν αποτέλεσμα. Το Πατριαρχείο αναγκάστηκε να
κηρύξει την εκκλησία εν διωγμώ.Οι Οθωμανοί βρήκαν στο πρόσωπο των
Γερμανών τους καλύτερους συμμάχους και συμβούλους. Μάλιστα ο στρατηγός
Λήμαν Φον Σάντερς για τις υπηρεσίες του έλαβε τον τίτλο του πασά και
φόρεσε φέσι.
Το
ελεύθερο ελληνικό κρατίδιο μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897, βρισκόταν σε
μια ιδιόμορφη κατάσταση, πολιτικής ρευστότητας, υποχωρητικότητας,
ενδοτισμού, οικονομικής εξάρτησης από τις Δυτικές Δυνάμεις και έτσι
δίσταζε να βοηθήσει τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908) που έδιναν οι
γηγενείς απέναντι στους Βούλγαρους κομιτατζήδες και τους Τούρκους
κυρίαρχους. Φωτεινά μυαλά όπως ο Ίων Δραγούμης, ο Λάμπρος Κορομηλάς, ο
Στυλιανός Γονατάς, ο Παύλος Μελάς, ενθουσιώδεις επίσκοποι κ.ά. πάσχιζαν
να σώσουν τον Ελληνισμό από την εξαφάνιση και τη λησμονιά. Η
πραξικοπηματική ενσωμάτωση της Ανατολικής Ρωμυλίας ή Βόρειας Θράκης στο
βουλγαρικό βασίλειο σε συνδυασμό με την εμφάνιση και δραστηριοποίηση
της βουλγαρικής εξαρχίας αναστάτωσε και εξόργισε όλους τους Έλληνες και
το εθνικό κέντρο των Αθηνών. Οι βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13 και ο
ανταγωνισμός Τούρκων, Ελλήνων και Βουλγάρων μετέτρεψε τους Έλληνες
Ανατολικοθρακιώτες σε θύματα. Ανάμεσά τους οι Στραντζαλιώτες που
εκδιώχθηκαν, κάτω από καθεστώς τρόμου, από την κωμόπολή τους και, όσοι
επέζησαν, ήρθαν πρόσφυγες το 1914, κατά κύριο λόγο, στα Γιαννιτσά και
εγκαταστάθηκαν στην λεγόμενη συνοικία του ρολογιού.
Μεσολάβησε
η διετία 1920-1922 που η απελευθερωμένη Ανατολική Θράκη ανέπνεε τον
ζωογόνο αέρα της δημιουργίας. Ακολούθησε, όμως τον Οκτώβριο του 1922 η
προσφυγιά όλων των Ελλήνων. Η Αδριανούπολη, οι Σαράντα Εκκλησιές, η
Μήδεια, η Καλλικράτεια, ο Αίνος, η Σηλύβρια, η Μάδυτος, η Καλλίπολη, η
Βιζύη, το Νεοχώρι, τα Γανοχώρια, η Περίσταση, το Εξαμίλι, η Ηράκλεια, τα
Άθυρα και άλλα ελληνικά χωριά και πόλεις εγκαταλείφθηκαν από
τους πανικόβλητους κατοίκους τους και πέρασαν πλέον στη συλλογική
εθνική μνήμη μας ως αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολής. Το τραγικό είναι
ότι στην Ανατολική Θράκη ο στρατός μας δεν έχασε καμία μάχη και έπεσε
θύμα πολιτικών και διπλωματικών σκοπιμοτήτων.
Πολύτιμα
βιβλία, αναγκαία για την μελέτη των προσφυγικών εγκαταστάσεων στην
περιοχή μας έχουν γράψει η Ευδοκία Σταυρακούκα, ο Λάζαρος Η. Κενανίδης, η
Μαρία Χ. Πασχούδη, Κώστας Νικολαϊδης, ο Γιώργος Πετρίδης, ο Χρήστος
Χατζής κ.ά. που η συνεισφορά τους στην τοπική ιστορία είναι
σημαντικότατη. Να σημειωθεί ότι στην απογραφή του έτους 1928 από τους
12.271 κατοίκους των Γιαννιτσών οι 7.162 ήταν Έλληνες πρόσφυγες από την
Ανατολή.
Ο
γλαφυρός και άμεσος τρόπος που η συγγραφέας παρουσίασε το βιβλίο της, ο
πειστικός λόγοςτης, τα προσωπικά βιώματά της, η πολύχρονη αναζήτηση σε
πηγές και αρχεία, οι χάρτες και μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν τα
γεγονότα κ.ά. και που αναφέρονται λεπτομερώς, καθιστούν το βιβλίο ως
ένα εξαιρετικό και ανεπανάληπτο εκδοτικό έργο, σημείο αναφοράς τραγικών
ιστορικών εποχών για την πονεμένη Ρωμιοσύνη και πολύτιμο εργαλείο στα
χέρια των ερευνητών, των φοιτητών, των ιστορικών και γενικά κάθε
ανθρώπου που ψάχνει τα γεγονότα από αυθεντικές πηγές, πληροφορίες και
βιώματα των ίδιων των ανθρώπων που τα έζησαν. Είναι
αποθησαύριση πολύτιμων στοιχείων που συγκροτούν την εθνική
αυτοσυνειδησία μας και το σημαντικό είναι ότι όλα τα
παραπάνω δίνονται με την δέουσα σοβαρότητα και ιστορική αμεροληψία που
απαιτείται.
Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος, διδακτ. Α.Π.Θ.
δντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
