Η καφεΐνη είναι μια φυσική διεγερτική ουσία που δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την υπερδιέγερση και την ενεργοποίηση που χρειαζόμαστε όταν νιώθουμε έντονη κόπωση. Η δράση της καφεΐνης κορυφώνεται περίπου μια ώρα μετά την κατανάλωσή της και ο οργανισμός αποβάλλει περίπου την μισή ποσότητα μέσα σε 4 με 6 ώρες.
Το πώς αντιδρά όμως κάθε οργανισμός στην καφεΐνη είναι υπόθεση πολύ προσωπική που σχετίζεται με την ευαισθησία που αυτός παρουσιάζει σε αυτή και με την ταχύτητα πέψης της από τον καθένα.
Ακριβώς γι’ αυτό κάποιος μπορεί να αποκομίσει την επιθυμητή ενεργοποίηση με μικρή ποσότητα (π.χ. 1 κούπα μόνο καφέ), ενώ υπάρχουν άτομα που μπορεί να καταναλώσουν 3 – 4 κούπες καφέ και να νιώσουν ελάχιστη διέγερση. Δεν πρέπει επίσης να αποκλείεται η πιθανότητα το σώμα του καθενός να προσαρμόζεται δοσοεξαρτώμενα στο πως αντιδρά στην καφεΐνη, δηλαδή όσο πιο πολλή και πιο συχνά καταναλώνεται, ο οργανισμός να τη συνηθίζει και στο μέλλον να μην αντιδρά τόσο έντονα στις ίδιες ποσότητες.
Αυτές οι ποικίλες διακυμάνσεις των αντιδράσεων του κάθε οργανισμού στην καφεΐνη είναι που δυσκολεύουν τον καθορισμό των επιδράσεών της στην ανθρώπινη υγεία.
Τα μέχρι τώρα ευρήματα όμως δεν παύουν να είναι πολύ ενδιαφέροντα.
Καφεΐνη και άσκηση
Πολλές έρευνες έχουν αναδείξει ότι μια δόση καφεΐνης μπορεί να βελτιώσει την αντοχή του οργανισμού στις αθλητικές δραστηριότητες και να μειώσει την κούραση. Οι ποσότητες του καφέ στις οποίες παρατηρούνται αυτές οι δράσεις κυμαίνονται από 2 έως 6 φλιτζάνια στιγμιαίου ή καφέ φίλτρου όταν καταναλωθούν περίπου 1 ώρα πριν την δραστηριότητα. Πολλές έρευνες που μελέτησαν το συγκεκριμένο θέμα περιέλαβαν ελίτ αθλητές οπότε δεν είναι ακριβώς ξεκάθαρη η επίδραση της καφεΐνης στον μέσο άνθρωπο. Η κατανάλωση καφεΐνης πριν το γυμναστήριο ή άλλου είδους εκγύμναση μπορεί να έχει αποτέλεσμα σε ορισμένους, αλλά όχι σε άλλους. Η δοκιμή σίγουρα αξίζει τον κόπο, αλλά θα πρέπει και οι προσδοκίες ως προς το αποτέλεσμα να είναι ρεαλιστικές.
Καφεΐνη και στυτική δυσλειτουργία
Πολύ πρόσφατη μελέτη του 2015 έδειξε ότι η συστηματική λήψη καφεΐνης μπορεί να βελτιώσει την στυτική δυσλειτουργία. Οι άντρες, ακόμα και οι υπέρβαροι ή υπερτασικοί, που κατανάλωναν καθημερινά 2 με 3 κούπες καφέ είχαν σχεδόν την μισή πιθανότητα να αναφέρουν στυτική δυσλειτουργία σε σχέση με όσους κατανάλωναν λιγότερη ποσότητα καφεΐνης. Η εξήγηση της παρατήρησης ίσως να οφείλεται στην ικανότητα της καφεΐνης να αυξάνει την ροή του αίματος στα αγγεία.
Καφεΐνη και μνήμη
Υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που υποδεικνύουν ότι η καφεΐνη μπορεί να προστατεύει από την άνοια και το Αλτσχάιμερ. Μία μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2016 και αφορούσε την επιστήμη της γεροντολογίας, ανίχνευσε ότι οι ενήλικες ηλικίας 65 ετών και άνω, οι οποίοι προσλάμβαναν ημερησίως ποσότητα καφεΐνης που περιέχεται σε δύο με τρεις κούπες καφέ για 10 χρόνια ανέφεραν λιγότερα συμπτώματα άνοιας σε σχέση με εκείνους που κατανάλωναν ημερησίως κατά μέσο όρο ποσότητα καφεΐνης η οποία αντιστοιχεί σε αυτή που περιέχεται σε λιγότερη από μισή κούπα καφέ. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει ακόμα πλήρως κατανοηθεί αν είναι η καφεΐνη ή άλλα θρεπτικά συστατικά στον καφέ, όπως τα αντιοξειδωτικά, ή κάποιος συνδυασμός αυτών που κάνουν τη διαφορά.
Καφεΐνη και καρδιαγγειακή υγεία
Υψηλές δόσεις καφεΐνης είναι ικανές προσωρινά να αυξήσουν τον καρδιακό παλμό και την αρτηριακή πίεση παράγοντες οι οποίοι μπορεί να είναι επικίνδυνοι για τους πάσχοντες οι οποίοι υποφέρουν από καρδιαγγειακή νόσο. Παρ’ όλα αυτά, η συνήθης και κανονική πρόσληψη καφεΐνης δεν επηρεάζει το ρυθμό λειτουργίας της καρδιάς τόσο πολύ, ώστε να δημιουργεί επικίνδυνες καταστάσεις και αρρυθμίες που είναι περισσότερο γνωστές ως κολπική μαρμαρυγή. Όλα τα παραπάνω βρέθηκαν από μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε το 2016 στο επιστημονικό έντυπο της αμερικανικής καρδιολογικής εταιρείας.
Τι πρέπει να προσέχουμε
H καφεΐνη είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη ψυχοδραστική ουσία στον κόσμο. Σχεδόν το 90% των Αμερικανών την λαμβάνει σε καθημερινή βάση συνήθως με τη μορφή του καφέ, του τσαγιού, των αναψυκτικών τύπου κόλα, ακόμα και μερικές φορές σε μορφή ταμπλέτας. Η μέση ημερήσια προσλαμβανόμενη δόση προσεγγίζει περίπου τα 400 mgr, ποσότητα καφεΐνης η οποία ισοδυναμεί περίπου με τρεις κούπες καφέ.
Η χρήση της καφεΐνης για να παραμείνει κάποιος ξύπνιος όταν ο ύπνος του δεν είναι αρκετός δεν είναι καλή ιδέα, καθότι δεν υπάρχουν, τουλάχιστον επιστημονικές, ενδείξεις ότι η καφεΐνη αντιστρέφει τα αποτελέσματα της έλλειψης ύπνου. Επίσης, η καφεΐνη δεν αποτελεί αξιόπιστο βοήθημα για τους μαθητές, τους σπουδαστές ή τους φοιτητές που ξενυχτάνε ή θέλουν να ξενυχτήσουν διαβάζοντας και σίγουρα δεν είναι ένα χρήσιμο βοήθημα για να βγάζει τον οδηγό από τις δύσκολες καταστάσεις, ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες. Η αλήθεια είναι ότι η καλύτερη αντιμετώπιση της έλλειψης ύπνου είναι ο ίδιος ο ύπνος.
Συμπερασματικά λοιπόν, η καφεΐνη όχι μόνο δεν είναι η λύση αλλά και σε μερικές περιπτώσεις, όταν για παράδειγμα διακόπτει ή καθυστερεί τον ύπνο, μπορεί να είναι και η αιτία που η ζωή γίνεται πιο δύσκολη. Άρα, κάποιος μπορεί άνετα να απολαύσει τον καθημερινό του καφέ ή το τσάι, αλλά δεν θα πρέπει να βασιστεί στην καφεΐνη για να πετύχει τους στόχους του και πάντα θα πρέπει να θυμάται ότι η ανάγκη για την αποφυγή των συμπτωμάτων που προκαλεί η έλλειψή της, ίσως παίζει ένα σημαντικό ρόλο στις συνήθειές του, ίσως ακόμη και στις προτιμήσεις του για συγκεκριμένα προϊόντα έναντι άλλων.
Του Βασίλη Παπαμίκου, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
