Η ιστορική εξέλιξη του νομίσματος και η σύνδεσή του με την οικονομία
Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν η 14η φετινή εκδήλωση του Ανοιχτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών που οργανώθηκε από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε συνεργασία με την ΔΗ.Κ.Ε.Π.Α. του Δήμου Πέλλας στα πλαίσια της 18ης περιόδου 2013-14 . Την Δευτέρα 7-4-2014 και ώρα 20.00΄ στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δημαρχείου Πέλλας η Ελένη Γ. Παπαευθυμίου αρχαιολόγος, ιστορικός και νομισματολόγος ανέπτυξε την εξαιρετική εισήγησή της με τίτλο «Η ιστορική εξέλιξη του νομίσματος και η σύνδεσή του με την οικονομία».
Η οικονομική ζωή στο διάβα της ιστορικής παρουσία των ανθρώπων σε τομείς όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία, η βιοτεχνία, η βιομηχανία, η έρευνα, η ναυτιλία κ.ά. έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση, την κυκλοφορία και την αποδοχή του νομίσματος. Στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας είναι ήδη εύκολο να αναγνωριστεί πάνω στα νομίσματα η μορφή του Ηρακλή ή της Αθηνάς. Από τα προϊστορικά αγγεία στο Δισπηλιό της Καστοριάς διαπιστώνουμε ότι όποια αγροτική παραγωγή πλεόναζε, τοποθετούνταν σε πήλινα αγγεία για μαγείρεμα, αποθήκευση, μεταφορά ή ανταλλαγή. Τα μειονεκτήματα του αντιπραγματισμού ήταν ότι πολλά προϊόντα αλλοιώνονταν συν τω χρόνω, υπήρχαν διακυμάνσεις λόγω των καιρικών συνθηκών κ.ά. Το δε εμπόρευμα θα έπρεπε να είναι ισάξιο με το ανταλλάξιμο προϊόν, ενώ θα έπρεπε οι συναλλασσόμενοι να αποδέχονται τους όρους συναλλαγής.
Η προκερματική ιστορική περίοδος αναγνωρίζεται και από τα είδη νομισμάτων-περίεργα για εμάς- όπως κοχύλια , παστά ψάρια, αλάτι στη μεσαιωνική δύση. Στην Αίγυπτα του 14ου π.Χ. αι. έχουμε τα πρώτα μέταλλα με τα αντίστοιχα πλεονεκτήματά τους. Αναλλοίωτα, μεταφέρονται, αποθησαυρίζονται, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η χρήση του ζυγού. Στην αρχαία Λυδία εμφανίζονται τα πρώτα νομίσματα και στην υπόλοιπη Ελλάδα κυκλοφορούν τα τάλαντα: μέταλλα χυτευμένα σε σχήμα δοράς βοδιού. Στον δε Όμηρο ο «πολυβούτης» είναι ο πλούσιος άνθρωπος. Στο ναυάγιο της Αλικαρνασσού τέλη του 14ου αι. βρέθηκαν μεταλλικά αφιερώματα σε ναούς. Στην Πελοπόνησο ανακαλύφθηκαν οβελοί και σταθμία. Η λέξη δραχμή παράγεται από το ρήμα δράττω και η λέξη οβολός από τον οβελό. Ένα χέρι μπορεί να κρατήσει 6 οβελούς. Στην Κίνα εμφανίζονται διαφορετικά νομίσματα και στην Αίγινα οι πρώτες «χελώνες» δείγμα της κυριαρχίας της στην θάλασσα. Στην Μακεδονία κυκλοφορούν οι χρυσοί στατήρες του Φίλιππου. Πάνω από 1500 ήταν οι ελληνικές πόλεις στην αρχαιότητα που «έκοβαν» νομίσματα.
Η παραγωγή σιτηρών, τα ξερά φρούτα, τα ψάρια και το κρασί έχουν την τιμητική τους στις απεικονίσεις των νομισμάτων. Η Καμπανία στην Δύση και η Μαρώνεια στην Θράκη με το εξαίσιο κρασί, Το τριαντάφυλλο στην Μακεδονία και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου Οι προσωποποιήσεις ποταμών κυριαρχούν στην Γέλα της Σικελίας και στην Φιλιππούπολη της Θράκης, το δε κυνήγι αγριόχοιρου στην Μακεδονία και την Λέσβο. Η εκτροφή βοδιών αναδεικνύεται στο Θούριο, αλόγων στην Θεσσαλία, όνων στην Μένδη ( ο κυρ μέντιος), η μέλισσα, η αλιεία στην Κύζικο της Προποντίδας και στην Ερέτρεια της Εύβοιας, η μεταλλουργία στην Σικελία και η ναυτιλία στον Αίνο της Ανατολικής Θράκης αλλά και στη Μεσσήνη Σικελίας, όπως επίσης και στο Βάριον (βυζαντινή Βάρις, σήμερα Μπάρι) της Απουλίας σηματοδοτούν ποικίλες ερμηνείες.
Πάνω σε ένα νόμισμα περνά και ένα μήνυμα: βασιλιάς, άρχοντας, οικοδομήματα, οικονομία, ναυτιλία κ.ά. Χαρακτηριστικά εξάλλου είναι τα νομίσματα του βυζαντινού κόσμου. Το «φλουρί κωνσταντινάτο» έμεινε έως τις ημέρες μας συνώνυμο της χιλιόχρονης σταθερότητας, του κύρους και της αξιοπιστίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Το νεότερο ελλαδικό κράτος με απαρχή την προσπάθεια του Ι. Καποδίστρια τυπώνει τους φοίνικες, αργότερα η βασιλεία του Όθωνα τυπώνει την δραχμή και τα πρώτα τραπεζογραμμάτια κυκλοφορούν από το 1842 με απεικόνιση της αφθονίας και η σχετική νομοθεσία απαγορεύει την αγορά μεγάλων εκτάσεων γης από έναν πολίτη, για την αποφυγή δημιουργίας μεγάλης ιδιοκτησίας.
Στα 1871 γίνεται διανομή δημόσιας γης, το ίδιο και το 1924 με την έλευση υπέρ του 1500.000 προσφύγων από την απέραντη Ρωμιοσύνη της Ανατολής, συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σημαντική κίνηση ήταν στα 1929 η δημιουργία της Αγροτικής Τράπεζας που βοήθησε πολλαπλώς το πλέον παραγωγικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Μεταξύ του 1935 και 1955 ελαττώνονται σταδιακά η φορολογία των αγροτών μέχρι τον πλήρη μηδενισμό της.
Στα 1923 έχουμε απεικονίσεις σιτηρών σε χαρτονόμισμα των 25 δραχμών με έμπνευση από το Μεταπόντιον της Μεγάλης Ελλάδας (Σικελία-νότιας Ιταλία). Ο βότρυς σταφυλιών εμπνέει τα νέα νομίσματα των 10λ. του 1954, του 1966 και του 1971. Μόνο εσπεριδοειδή και καπνά δεν τυπώθηκαν ποτέ σε νόμισμα. Χαρακτηριστικό ήταν το χαρτονόμισμα του 1947 με το άγαλμα της Σαμοθράκης ανάμεσα σε αγρότη και εργάτη σημάδι της ιδιαίτερη προσοχής που έδινε το νεοελληνικό κράτος στην παραγωγική διαδικασία. Στα 1967 η μορφή του Δημόκριτου και το ερευνητικό κέντρο και στην πίσω πλευρά την ακαδημία Αθηνών σηματοδοτεί μια νέα κατεύθυνση. Η σημασία της θάλασσας αποτυπώνεται στο πενηντάδραχμο. Ο νοσταλγικός, όσο και ενδιαφέρον κύκλος ολοκληρώνεται με την εκτύπωση του δεκαχίλιαρου με τον μεγάλο ερευνητή και γιατρό Γ. Παπανικολάου και στην πίσω όψη τον Ασκληπιό.
Κλείνοντας την άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία της η εισηγήτρια τόνισε ότι τα χρήματα «βγαίνουν» από την παραγωγή και την τόνωση της επιχειρηματικότητας όπου και θα πρέπει να δοθεί η δέουσα προσοχή από το νεοελλαδικό κράτος, αλλά και την νεοελληνική κοινωνία.
Παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες το κοινό προσήλθε στην εκδήλωση και έθεσε σειρά ερωτημάτων στην ομιλήτρια, στοιχείο που καταδεικνύει το ενδιαφέρον και την ευαισθησία του γύρω από τέτοια θέματα.
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, δντής 2ου Γυμν. Γιαννιτσών, υποψ. διδάκτοραςΑΠΘ
