Αρκετά αξιόλογο το θέμα της πρόσφατης εκδήλωσης του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών: "Νευροδιδακτική - Οι νευροεπιστήμονες φωτίζουν τις μαθησιακές διαδικασίες."

Εξαιρετικά  ενδιαφέρουσα κρίθηκε από το κοινό η ομιλία του  Ιωάννη Καλπίδη,  Σχολικού  Σύμβουλου Ηλεκτρολόγων Μηχανικών στην Περιφερειακή  Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, με τις ιδιότητες του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού και Ιατρού, το απόγευμα της Τετάρτης 26-4-2017 στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας. Το θέμα της σχετικής εισήγησης είχε τίτλο  «Νευροδιδακτική: Οι νευροεπιστήμονες φωτίζουν τις μαθησιακές διαδικασίες. Ξεκινά από τον νευρώνα, τα νευρωνικά δίκτυα και καταλήγει στους κυτταρικούς μηχανισμούς μάθησης και μνήμης και στις στρατηγικές και τεχνικές μάθησης» και ήταν η 12^η εκδήλωση της 21^ης περιόδου 2016-17  του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών που υλοποιείται από την  Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος»  πάντα σε αγαστή συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.   Είναι  ένας θεσμός  απόλυτα καταξιωμένος στην συνείδηση του κόσμου, συνεχίζει δε  να δραστηριοποιείται με επιτυχία και ανταπόκριση από τους κατοίκους των Γιαννιτσών, της περιοχής  και όχι μόνον.

      O  ανθρώπινος εγκέφαλος, ένα εκπληκτικό και αξιοθαύμαστο όργανο, αποτελεί μιαν ολόκληρη κοινωνία, ένας τεράστιος και πολυποίκιλος μηχανισμός σκέψης, εφαρμογής και δράσης.

      Κάθε φορά  λοιπόν που μαθαίνει κάτι καινούριο ο εγκέφαλός μας δημιουργεί νέες νευρωνικές συνάψεις ή ενδυναμώνει προϋπάρχοντα εγκεφαλικά κυκλώματα. Οι επιστήμες της  νευροπαιδαγωγικής και  της νευροδιδακτικής  επιχειρούν να πείσουν τους επίσημους εκπαιδευτικούς φορείς να επενδύσουν σε νέα διδακτικά προγράμματα τα οποία θα στοχεύουν συνειδητά στην ανάπτυξη της εγκεφαλικής πλαστικότητας και της  ευελιξίας.  Ωφέλιμη πολλαπλώς  είναι η προσπάθεια να ενδιαφερθούν για τα δεδομένα των νευροεπιστημών διότι τους παρέχουν νέες πληροφορίες σχετικά με τη μαθησιακή διαδικασία, την απόκτηση δηλαδή και αφομοίωση των γνώσεων.

    Οι εκπαιδευτικοί  που εργάζονται στα σχολεία μας δεν είναι αδιάφοροι, αλλά χρειάζονται δυνάμεις  διέγερσης και εγρήγορσης. Απαιτείται η σχετική  κινητοποίηση και   για να πιστοποιηθεί αυτό απαιτείται  ολόκληρη σειρά ενεργειών.  

     Μόλις γεννιέται ένα παιδί αλληλεπιδρά με τον κόσμο που το περιβάλλει και σε αυτήν την περίοδο αναπτύσσονται τα νευρωτικά του δίκτυα. Η εμπειρία αφήνει το αποτύπωμά της στα νευρωνικά δίκτυα κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού. Για παράδειγμα, κατά την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής επιλέγονται και δημιουργούνται νέες συνάψεις ανάμεσα στους νευρώνες του εγκέφαλου.

     Η επικοινωνία σε όλες τις μορφές της γίνεται με τα δυναμικά δράσης των νευρώνων. Οι νευρώνες εμπλέκονται σε Νευρωτικά δίκτυα τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους και αποτελούν τα Εγκεφαλικά Λειτουργικά Συστήματα.  

    Το ερώτημα παραμένει: Πως δημιουργούνται τα δυναμικά δράσης;  Πως μεταφέρονται κατά μήκος του νευρώνα; Πως μεταδίδονται στους αποδέκτες;  O νευρώνας αποκρίνεται δυαδικά: Δυναμικό ηρεμίας 0. Δυναμικό ενέργειας 1.

    Η ταχύτητα διαβίβασης των πληροφοριών εξαρτάται από την ταχύτητα αγωγής δηλαδή από την διάμετρο και τη «μόνωση» του νευράξονα. Οι εμμύελες νευρικές ίνες επικαλύπτονται από μυελώδες έλυτρο το οποίο παρουσιάζει κατά τόπους περισφίξεις που αποτελούν τα σημεία δημιουργίας τοπικών ρευμάτων. Έτσι τα δυναμικά δράσης μεταδίδονται με άλματα κατά μήκος του νευράξονα επιφέροντας μέχρι και πενταπλασιασμό της ταχύτητας αγωγής της νευρικής ώσης σε σχέση με τις αμύελες νευρικές ίνες.

   Πως κωδικοποιούνται τα δεδομένα-πληροφορίες ως προς την ένταση και τη διάρκειά τους:  Όσο  λοιπόν αυξάνεται το εύρος αυξάνει και η συχνότητα των δυναμικών ενέργειες. όσο αυξάνει η διάρκεια του σήματος αυξάνει και ο αριθμός των δυναμικών ενέργειας.  Αλήθεια  πως διαχωρίζονται τα μηνύματα αφού όλα τρέπονται σε δυαδικά σήματα που διαφοροποιούνται ως προς τη συχνότητα και την διάρκεια;  

    Το μήνυμα ενός δυναμικού ενέργειας καθορίζεται εξ  ολοκλήρου από τη νευρική οδό μέσω της οποίας μεταφέρεται. Όλες λοιπόν οι  μορφές συμπεριφοράς εμπλέκονται με νευρωνικά δίκτυα τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους και αποτελούν τα εγκεφαλικά λειτουργικά συστήματα. Η σύνθετη συμπεριφορά εξαρτάται από τον αριθμό των νευρικών κυττάρων και τις ακριβείς συνδέσεις μεταξύ τους.

    Η σχέση των  νευρικών κυττάρων και της  συμπεριφοράς είναι αλληλένδετη. Χαρακτηριστικό στοιχείο των χημικών συνάψεων είναι η πλαστικότητα που είναι σημαντική για τη μνήμη και τις ανώτερες εγκεφαλικές  λειτουργίες.

       Από τα νευρικά κύτταρα  περνάμε στην γνωστική λειτουργία.

     Συστήματα νευρώνων δημιουργούν μεγάλα διασυνδεδεμένα δίκτυα στα οποία τα νευρικά σήματα παράγουν νοητική δραστηριότητα. Οι αντιλήψεις μας μετατρέπονται σε εσωτερικές αντιπροσωπεύσεις-νοητικά σύμβολα που τρέπονται σε άμεσες συμπεριφορές ή σε μελλοντικές δράσεις.  Να σημειωθεί εδώ ότι σε κάθε εγκέφαλο οι συνδέσεις είναι ακριβείς όμως δεν είναι ακριβώς οι ίδιες για κάθε εγκέφαλο.

       Για να κατανοήσουμε με ποιον τρόπο τα γεγονότα οδηγούν τα επιμέρους κύτταρα στη γνωστική λειτουργία, θα πρέπει να συνδυασθούν οι μέθοδοι της κυτταρικής βιολογίας με τεχνικές που απεικονίζουν τη συσχέτιση διασυνδεδεμένων πληθυσμιακών νευρώνων με την συμπεριφορά κυτταρικής  βιολογίας, νευροεπιστήμης, απεικονιστικών μεθόδων, γνωστικής ψυχολογίας, συμπεριφορικής νευρολογίας και της επιστήμης των υπολογιστών, δημιούργησε μια σύνθετη προσέγγιση τη Γνωστική Νευροεπιστήμη η οποία έχει ως αποστολή την κατανόηση των νευρικών μηχανισμών που προκαλούν τη συμπεριφορά.

     Η γνωστική ΝευροΕπιστήμη έχει ως κύριο στόχο  της τη μελέτη των εσωτερικών αντιπροσωπεύσεων των νοητικών γεγονότων.

    Ο συνδυασμός της Γνωστικής Νευροεπιστήμης και της απεικόνισης  του εγκέφαλου επιφέρει την χαρτογράφηση στοιχείων της γνωστικής λειτουργίας σε συγκεκριμένα νευρωτικά συστήματα. Οι συνδέσεις μεταξύ των κυττάρων είναι δυνατόν να αλλάζουν χάρις στην δραστηριότητα και τη μάθηση.

    Πόσο σταθερή  άραγε είναι η αντιπροσώπευση του σώματος στον σωματοαισθητικό φλοιό; Η εσωτερική αντιπροσώπευση του προσωπικού χώρου τροποποιείται με την εμπειρία;  Mήπως η αναδιοργάνωση αυτή παρατηρείται και στον εγκέφαλο του ανθρώπου;  

Η αλλαγή του σωματοτοπικού  χάρτη μετά την διόρθωση της συνδακτυλίας θεωρείται πλέον ως επιστημονικά γνωστή και εφαρμόσιμη.    Η αντιπροσώπευση του συνδακτυλικού χεριού στον φλοιό είναι σημαντικά μικρότερη της φυσιολογικής και δεν παρατηρείται σωματοτοπική οργάνωση. Η εντόπιση μιας γνωστικής λειτουργίας δεν σημαίνει ότι μια συγκεκριμένη λειτουργία διεκπεραιώνεται αποκλειστικά από μια περιοχή του εγκέφαλου, αλλά ότι ορισμένες περιοχές έχουν μεγαλύτερη σχέση με ένα είδος λειτουργίας, παρά με άλλα. Στην πραγματικότητα οι περισσότερες λειτουργίες απαιτούν την συνδυασμένη δράση νευρώνων διαφορετικών περιοχών.

     Σε χειρουργικές επεμβάσεις πάνω σε ασθενείς, παρατηρήθηκε ότι οι επιληπτικές κρίσεις ελαττώθηκαν μετά την αφαίρεση τμήματος εγκέφαλου, διαπιστώθηκε, όμως, τρομερή απώλεια μνήμης, αλλά  τουλάχιστον ο ασθενής θυμόταν γεγονότα της ζωής του, όπως το όνομά του, η χρήση της γλώσσας , το καλό λεξιλόγιο και τον δείκτη νοημοσύνης.

      Οι   δε  ασθενείς με αμφοβλάβη του κροταφικού λοβού επιτελούν εργασίες που έχουν χαρακτηριστικά αυτοματισμού. Δεν απαιτούν συνειδητή ανάκληση στη μνήμη ή σύνθετες γνωστικές ιδιότητες όπως σύγκριση και η εκτίμηση. Η έκδηλη μνήμη κωδικεύει πληροφορίες τεκμηριωμένης γνώσης και τις ανακαλεί σε μια σκόπιμη πράξη ανάκλησης.

      Η άδηλη μνήμη  έχει αυτόματο ή αντανακλαστικό χαρακτήρα, ο σχηματισμός και η ανάκληση της δεν εξαρτάται απόλυτα από γνωστικές διεργασίες, συσσωρεύεται βραδέως με την πολλαπλή επανάληψη και συνήθως δεν εκφράζεται με λέξεις. 

      Η νευρική βάση της μνήμης είναι δυνατόν να συνοψιστεί με 2 γενικεύσεις: έχει στάδια και εντοπίζεται συχνά σε διαφορετικές θέσεις του νευρικού συστήματος

        Μελέτες σχετικές συνηγορούν στο ότι οι πληροφορίες υφίστανται επεξεργασία σε μια αποθήκη βραχύχρονης μνήμης που έχει περιορισμένη χωρητικότητα. Όταν  γίνονται επαναλήψεις οι πληροφορίες υφίστανται μετασχηματισμό μέσα σε μια μεγαλύτερης διάρκειας μακρόχρονη αποθήκη μνήμης. Η βραχύχρονη και η μακρόχρονη μνήμη είναι 2 λειτουργίες διαβαθμισμένης διεργασίας που συνδέονται  με αλλαγές στις συνδέσεις μεταξύ των αισθητικών και των κινητικών νευρώνων.  

       Η κλασσική εξαρτημένη μάθηση είναι πιο αποτελεσματική από ότι η ευαισθητοποίηση.  Συνεπώς ένα πολύ καλό μάθημα είναι ασθενέστερο από ένα καλό μάθημα που συνδέεται με επιβράβευση. Η επιβράβευση δημιουργεί διάμεσους νευρώνες διευκόλυνσης οι οποίοι πραγματοποιούν νευροαξονοαξονικές συνδέσεις με τους αισθητικούς νευρώνες από το καλό μάθημα και τελικά ενισχύουν το μαθησιακό αποτέλεσμα.

      Έκδηλη μνήμη: Η αποθήκευση της έκδηλης μνήμης συνδέεται με την μακρόχρονη ενδυνάμωση στον ιππόκαμπο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι νευρώνες του ιππόκαμπου έχουν την πλαστικότητα η οποία είναι αναγκαία για την έκδηλη μνήμη.

      Τελικά η μάθηση προκαλεί δομικές και λειτουργικές αλλαγές σε συγκεκριμένα νευρικά κύτταρα.  Η μάθηση είναι δυνατόν να οδηγήσει σε δομικές αλλαγές του εγκέφαλου. Δεδομένου ότι όλοι μας έχουμε διαφορετικό περιβάλλον και έχουμε δεχθεί διαφορετικούς συνδυασμούς ερεθισμάτων, η αρχιτεκτονική του εγκέφαλου μας τροποποιείται  κατά διαφορετικό τρόπο. Στις γνωστικές θεωρίες μάθησης οι γνωστικές λειτουργίες όπως η αντίληψη, η νόηση, η κριτική ικανότητα, η γλώσσα, η μνήμη, η λήψη αποφάσεων παρεμβάλλονται μεταξύ ερεθίσματος και αντίδρασης και δίνουν νόημα στα ερεθίσματα.

Η γνωστική επανάσταση καθιέρωσε το Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών ως σύστημα κωδικοποίησης και  επεξεργασίας πληροφοριών.

      Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω συγκριτικά σχήματα:

       Μνήμη εγκέφαλου: Πληροφοριακά ερεθίσματα: ακουστικά, οπτικά, απτικά, ανάγνωση, ακρόαση.

      Εγκέφαλος: Γνωστικό Σύστημα Επεξεργασίας.

      Αντίδραση: κινητικές αντιδράσεις, συμπεριφορά, ομιλία, γραφή, μάθηση.

     Μνήμη  Η/Υ : Μονάδες εισόδου: πληκτρολόγιο, ποντίκι, σαρωτής, μονάδες οπτικών δίσκων, οθόνη αφής, αναγνώριση αφής, αναγνώριση φωνής πλακέτα ζωγραφικής, email.

Κεντρική Μονάδα Επεξεργασίας.

     Μονάδες eξόδου: οθόνη, εκτυπωτής, ομιλία, διορθωτής, email (αποστολή).

     Θεωρείται δεδομένο ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος κωδικοποιεί τα εισερχόμενα ερεθίσματα, τα οργανώνει και τα αποθηκεύει στις κατάλληλες δομές του μνημονικού συστήματος. Μάθηση είναι ο εμπλουτισμός των εννοιολογικών δομών μέσω αναδιοργάνωσης της προϋπάρχουσας γνώσης και της δημιουργίας νέων αναπαραστάσεων.

      Απαιτείται μεγάλη  προσοχή: α. εστίαση σε ορισμένα ερεθίσματα,  β. εστιάζω συνειδητά σε συγκεκριμένο ερέθισμα, γ. επηρεάζεται από το μέγεθος, την ένταση, την καινοτομία, την δυσαρμονία, την συγκίνηση, την προσωπική σημασία.

      Αντίληψη: οργάνωση και ερμηνεία της πληροφορίας, είναι μια ενεργητική λειτουργία, οι αμφίσημες εικόνες και έννοιες προκαλούν διαφορετική αντίληψη, είναι νοητική ερμηνεία που επηρεάζεται από την ψυχική κατάσταση, την προηγούμενη εμπειρία, την γνώση, τα κίνητρα και άλλους παράγοντες.  Προσοχή  απαιτείται  στην αίθουσα διδασκαλίας: ποικιλία θεμάτων, ελαχιστοποιείστε τους περισπασμούς, κάντε ερωτήσεις, μαθητές με ελλειμματική συμπεριφορά οι εκπαιδευτικοί θα χρειαστεί να τους βάλουν  κοντά,  όπως επίσης απαιτείται να παρακολουθήσουν συχνά τους μαθητές.  Τα δε τρία στάδια της μνήμης είναι: αισθητηριακή μνήμη, βραχύχρονη μνήμη, μακρόχρονη μνήμη.

        Η προϋπάρχουσα γνώση επαυξάνεται, ρυθμίζεται, αναδιοργανώνεται. Πρέπει να ενθαρρύνουμε την σκέψη, την αμφισβήτηση των παλιών ιδεών και  την δημιουργία νέων αναπαραστάσεων. Η επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα θεωρεί ότι βασικές στρατηγικές και διδακτικές αρχές για την βελτίωση της μνήμης είναι: σύνδεση της νέας πληροφορίας με την προϋπάρχουσα, ενεργητική συμμετοχή του μαθητή, αυτοπαρουσίαση της καινούριας ενότητας, συχνή αξιολόγηση της επίδοσης, διαθεματική προσέγγιση, χρησιμότητα της νέας γνώσης, σύνδεση θεωρίας και πράξης, ανάπτυξη και διατήρηση της προσοχής και τέλος η  οργάνωση της νέας γνώσης.

     Το προφίλ του καλού επεξεργαστή πληροφοριών χαρακτηρίζεται από καλή ψυχοσωματική υγεία, ευρύ πεδίο γνώσεων από διάφορους τομείς, ανάπτυξη μεταγνωστικών ικανοτήτων (μαθαίνω πως να μαθαίνω), αυτορύθμιση της συμπεριφοράς, ανάπτυξη κινήτρων, ανάπτυξη του συναισθήματος να βιώνουν την επιτυχία και ενθάρρυνση για αυτοβελτίωση. Ο εκπαιδευτικός  πρέπει να είναι πρότυπο της διασκεπτικής επίλυσης.

   Ως κοινωνία και παιδαγωγοί  στοχεύουμε να ζωντανέψει το χαμόγελο των παιδιών ώστε να ζωντανέψει το χαμόγελο όλων μας. Μπορούμε να ζωντανέψουμε το χαμόγελο μας μέσω της ουσιαστικής εξάσκησης του εγκεφάλου μας.

     Τέλος αξίζει να σημειωθεί η ότι τον συντονισμό της όλης εκδήλωσης είχε ο Βασίλειος Τραούδας , μέλος του Δ.Σ. και υπεύθυνος του Α.Λ.Π. ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε η καίρια παρέμβαση του πρόεδρου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών Κωνσταντίνου Κάμτση και τα ενδιαφέροντα ερωτήματα που τέθηκαν από το κοινό που παρευρέθηκε και άκουσε την σχετική  ομιλία.

     Λάζαρος Η. Κενανίδης   θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.

    μέλος του Δ.Σ. της  Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος»

    δ/ντής 2^ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών  «Κύριλλος και Μεθόδιος»

Η επόμενη εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών ορίστηκε για την Δευτέρα 8 Μαΐου 2017 και ώρα 20.00' στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου με ομιλητή τον Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Διονυσίου Ολύμπου, π. Μάξιμο, με επίκαιρο θρησκευτικό θέμα.